Αστροκύτωμα

Αστροκύτωμα εγκεφάλου

Τα αστροκυτώματα είναι συχνότεροι πρωτοπαθείς όγκοι του εγκεφάλου και ανήκουν στα γλοιώματα. Προέρχονται από τα αστροκύτταρα, τα οποία στηρίζουν τους νευρώνες, τα νευρικά κύτταρα που είναι υπεύθυνα για τις εγκεφαλικές λειτουργίες.

Παραμένουν άγνωστης αιτιολογίας, χωρίς κληρονομική προδιάθεση.

Υπάρχουν διαφορετικού επιπέδου κακοήθειας αστροκυτώματα και διαφορετικής πορείας ανάπτυξης. Σε όλες τις περιπτώσεις απαιτούν συστηματική παρακολούθηση και θεραπεία. 

Συμπτώματα των αστοκυτωμάτων

Ακόμα και ένας μικρός όγκος εγκεφάλου, αναλόγως με την περιοχή που βρίσκεται μπορεί να προκαλέσει ποικίλα συμπτώματα.

Μπορεί να προκαλεί πονοκέφαλο ή απώλεια μνήμης, σύγχυση, προβλήματα στην ομιλία, αλλαγή στη συμπεριφορά. Αν επηρεάζει τα κέντρα ελέγχου της κίνησης ή της αισθητικότητας προκαλεί αδυναμία ή μουδιάσματα των άκρων και του προσώπου. Εάν πιέζει την παρεγκεφαλίδα μπορεί να προκαλέσει διαταραχή στην ισορροπία και το συντονισμό των κινήσεων.

Ένα από τα κύρια γενικά συμπτώματα, είναι η επιληπτική κρίση, που μπορεί να είναι γενικευμένη, δηλαδή να συνδυάζεται με απώλεια συνείδησης, ακούσιες κινήσεις ή και απώλεια μυϊκού ελέγχου του κορμού και των άκρων, καθώς και των σφιγκτήρων της ουροδόχου κύστεως (ενούρηση) ή του πρωκτού (εγκόπριση). Προκαλείται από την αποδιοργάνωση της ηλεκτρικής δραστηριότητα στον εγκέφαλο.  

Σε κάποιες περιπτώσεις εκδηλώνεται με πονοκέφαλο, ναυτία-έμετο, δυσκολία συγκέντρωσης, μειωμένο επίπεδο συνείδησης, διαταραχές στην όραση κ.α, που οφείλονται στο γεγονός ότι ο όγκος προκάλεσε απόφραξη στην κυκλοφορία του εγκεφαλονωτιαίου υγρού που «λούζει» τον εγκέφαλο, δηλαδή αποφρακτικό υδροκέφαλο.

Διάγνωση

Τα παραπάνω συμπτώματα δεν παραπέμπουν μόνο σε όγκους εγκεφάλου. Μπορεί να οφείλονται σε νευρολογικές παθήσεις ή λοιμώξεις. Για τη διάγνωση, ο Νευρολόγος εφόσον υπάρχει κλινική υποψία, θα συστήσει αξονική (CT) ή μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου (MRI) και εάν αυτή δώσει ευρήματα για την ύπαρξη όγκου στον εγκέφαλο, μπορεί να απαιτηθεί νέα MRI με ειδικές υπολογιστικές παραμέτρους (φασματοσκοπία, απεικόνιση των δεματίων και των νευρικών οδών με τρακτογραφία, λειτουργική μαγνητική τομογραφία, FET-PET), ώστε να αποσαφηνιστεί τύπος του όγκου και το με ποιες δομές του εγκεφάλου γειτνιάζει ο όγκος, ώστε να συλλεχθούν πληροφορίες καθοριστικές για τους περαιτέρω θεραπευτικούς χειρισμούς. Τα αποτελέσματα των απεικονιστικών εξετάσεων ( και της Αξονικής τομογραφίας η οποία δίνει άλλες σημαντικές πληροφορίες) ολοκληρώνουν τη διάγνωση. 

Βιοψία

Επειδή όμως, ιδιαίτερα κατά την τελευταία δεκαετία, είναι πολύ σημαντικός ο καθορισμός του βιολογικού τύπου του όγκου, σχεδόν πάντα συνιστάται βιοψία είτε ανοιχτή χειρουργική ή στερεοτακτική, με ποσοστό επιτυχίας διάγνωσης άνω του 95-98%.

Την αφαίρεση δείγματος του ιστού του όγκου που θα σταλεί για ιστοπαθολογική εξέταση διενεργεί ο έμπειρος στη Νευροπλοήγηση και στις στερεοτακτικές τεχνικές, Νευροχειρουργός. Εισάγει μια βελόνα στην ακριβή περιοχή του όγκου και αφαιρεί το δείγμα. Εάν κάποιος ασθενής δεν επιθυμεί τη λήψη βιοψίας εκ των προτέρων, τότε υποβάλλεται απευθείας σε χειρουργική επέμβαση για την αφαίρεση του όγκου και την αποστολή του για βιοψία.

 

Τύποι αστροκυτταρικών όγκων

Διάχυτα γλοιώματα και άλλοι περισσότερο περιγεγραμμένοι αστροκυτταρικοί όγκοι

Πιλοκυτταρικό αστροκύτωμα – Αστροκύτωμα βαθμού 1

Το πιλοκυτταρικό αστροκύτωμα είναι σπάνιος όγκος εγκεφάλου της παιδικής και νεανικής ηλικίας ( 14/1.000.000 παιδιά κάτω των 15 ετών). Συχνότερα εντοπίζεται στην παρεγκεφαλίδα, αλλά και κοντά στο στέλεχος του εγκεφάλου, κοντά στο οπτικό νεύρο, κοντά στον υποθάλαμο. Χαρακτηρίζεται ως καλοήθης όγκος ενώ συχνά έχει κυστικά χαρακτηριστικά και ένα συμπαγές τμήμα (όζος). Συνήθως αναπτύσσεται αργά και στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων δεν εξαπλώνεται και δε δίνει μεταστάσεις.

Η ολική αφαίρεση του οδηγεί σχεδόν πάντα σε ίαση.

Αστροκύτωμα χαμηλής κακοήθειας (διάχυτο, βαθμού 2)

Το αστροκύττωμα χαμηλής κακοήθειας (βαθμού 2) είναι μεν κακοήθης όγκος, αλλά με πολύ αργό ρυθμό ανάπτυξης. Πρέπει όμως να αφαιρείται, καθώς μπορεί να είναι ένας όγκος με πολύ αργό ρυθμό ανάπτυξης και αιφνιδίως ο ρυθμός να γίνει ραγδαίος.

Η χειρουργική αφαίρεση των αστροκυττωμάτων χαμηλής κακοήθειας, είναι η ενδεδειγμένη θεραπευτική λύση, εκτός εάν ο όγκος βρίσκεται σε πολύ κρίσιμο σημείο του εγκεφάλου που δεν μπορεί να αφαιρεθεί χειρουργικά με ασφάλεια. Στις περιπτώσεις αυτές εάν η θεραπεία θεωρείται απαραίτητη, συνιστάται ακτινοθεραπεία.

Είναι αναγκαίο όμως να διασαφηνιστεί ότι η χειρουργική θεραπεία στα αστροκυττώματα χαμηλής κακοήθειας δεν είναι πάντα εύκολη και ριζική θεραπεία, ακόμη και με τη χρήση φθορισμού (5΄-ALA) που αποτελεί ό,τι πιο σύγχρονο για την αφαίρεση όγκων εγκεφάλου. Αυτό συμβαίνει, διότι συχνά δεν υπάρχει σαφές όριο μεταξύ του όγκου και του φυσιολογικού εγκεφάλου, με αποτέλεσμα, ακόμη και μετά την φαινομενικά πλήρη εξαίρεση του όγκου, να έχουν παραμείνει κάποια κύτταρα του όγκου διασπαρμένα μέσα στον παρακείμενο φυσιολογικό εγκεφαλικό ιστό. Τα κύτταρα που δεν αφαιρέθηκαν θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται, προκαλώντας στο μέλλον υποτροπή του όγκου. Ωστόσο έχει επιστημονικά τεκμηριωθεί ότι είναι θεραπευτικά προτιμητέα η αφαίρεση του όγκου για τη μείωση του λεγόμενου φορτίου όγκου“.

Η τεχνική με την οποία ο έμπειρος Νευροχειρουργός θα επιλέξει να διενεργήσει την επέμβαση, εξαρτάται από το σημείο όπου βρίσκεται ο όγκος, ώστε να αφαιρεθεί στο μέγιστο δυνατό, χωρίς όμως να προκαλέσει άλλη βλάβη στον υγιή εγκέφαλο. Το χειρουργείο μπορεί να διενεργηθεί με τον ασθενή να διατηρεί τις αισθήσεις του (awake craniotomy), ώστε να ελέγχονται οι εγκεφαλικές λειτουργείες από τον Νευροχειρουργό και σε γενική νάρκωση με ταυτόχρονο πλήρη νευροφυσιολογικό έλεγχο και με νευροπλοήγηση αξιοποιώντας τα δεδομένα από τη λειτουργική μαγνητική τομογραφία και τρακτογραφία.

Μετά την επέμβαση ο Νευροχειρουργός σε συνεργασία με ιατρούς άλλων ογκολογικών ειδικοτήτων ή μετά από Ογκολογικό Συμβούλιο, μπορεί να συστήσουν:

• Ακτινοθεραπεία για την προληπτική εξάλειψη κυττάρων του όγκου που τυχόν διέφυγαν της επέμβασης. Τα νεότερα δεδομένα, συνηγορούν υπέρ και της παράλληλης θεραπείας με χημειοθεραπευτικά σκευάσματα (χάπια ή ενδοφλέβιες εγχύσεις), κατά και μετά την ακτινοθεραπεία.

• Ασθενείς που χειρουργήθηκαν με αστροκύττωμα χαμηλής κακοήθειας, παρακολουθούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα από τον Νευροχειρουργό τους με τη διενέργεια μαγνητικής τομογραφίας, για τον έγκαιρο έλεγχο τυχόν υποτροπής.

• Εάν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο όγκος έχει υποτροπιάσει, επανεξετάζονται όλα τα δεδομένα και μπορεί να διερευνηθεί η εκ νέου επέμβαση ή ακτινοθεραπεία, που εξατομικεύεται ανάλογα με την περίπτωση.

Αστροκύτωμα υψηλής κακοήθειας (διάχυτο, βαθμού 3)

Το αστροκύτωμα υψηλής κακοήθειας ή (παλιότερα ονομαζόμενο ως αναπλαστικό αστροκύτωμα) ανήκει στην κατηγορία των γλοιωμάτων και αποτελεί πρωτοπαθή όγκο.

Η θεραπεία του αστροκυτώματος υψηλής κακοήθειας είναι χειρουργική, παρά το γεγονός ότι ο όγκος συχνά υποτροπιάζει διότι τα καρκινικά κύτταρα έχουν αναπτυχθεί στον περιβάλλοντα υγιή εγκέφαλο και δεν μπορούν να εντοπιστούν με την μαγνητική τομογραφία.

Η χειρουργική θεραπεία όμως ενδείκνυται, προκειμένου να μειωθεί στο μέγιστο δυνατόν ο όγκος και να ανακουφιστεί ο ασθενής από τα συμπτώματα που προκαλεί η πίεση του όγκου. Άλλες επιλογές, είναι η Ακτινοθεραπεία ή/και η Χημειοθεραπεία, όταν ο όγκος βρίσκεται σε ένα τμήμα του εγκεφάλου που ελέγχει κρίσιμες λειτουργίες ή αν ο ασθενής αντιμετωπίζει σοβαρά συνοδά προβλήματα που δεν τον επιτρέπουν να υποβληθεί σε επέμβαση. Ακτινοθεραπεία ή /και Χημειοθεραπεία, μπορεί να προταθεί ως θεραπευτική επιλογή και μετά τη χειρουργική επέμβαση για να καταστραφούν υπολειμματικά κύτταρα του όγκου.

Η χειρουργική επέμβαση γίνεται με κριτήριο τη μη πρόκληση βλάβης σε άλλες, κρίσιμες για τη λειτουργία του εγκεφάλου, περιοχές.

Η επέμβαση με στόχο την αφαίρεση του μέγιστου δυνατού μέρους του όγκου διενεργείται με διεγχειρητική χειρουργική, δηλαδή υπό την καθοδήγηση μαγνητικής τομογραφίας που διενεργείται σε real time χρόνο και με τη χρήση φθορισμού (5΄-ALA) που αποτελεί ό,τι πιο σύγχρονο για τον διεγχειρητικό εντοπισμό των κακοηθών κυττάρων στους όγκους εγκεφάλου.

Συνήθως συνιστάται μετά την επέμβαση συμπληρωματική ακτινοθεραπεία για καταστροφή τυχόν παθολογικών κυτταρικών εστιών που διέφυγαν ή /και χημειοθεραπεία προκειμένου να επιτευχθεί ο έλεγχος της νόσου και να να βελτιωθεί η πρόγνωση και η ποιότητα ζωής των ασθενών.

Ο ασθενής παρακαλουθείται συστηματικά με Μαγνητική Τομογραφία, από τον Νευροχειρουργό. Εάν ο όγκος υποτροπιάσει, τα δεδομένα εξετάζονται εκ νέου σε Ογκολογικό Συμβούλιο.

• Δείτε ενδεικτικά περιστατικά του Νευροχειρουργού Δρ. Νικόλαου Καραγεώργου